Аллергиялық ринит пен тұмау: қалай ажыратуға болады

Мұрынның бітелуі мен тұмау — отбасылық дәрігерге жиі айтылатын шағымдардың бірі. Бірақ олардың себебі әрдайым маусымдық суық тиюмен немесе вирустық инфекциямен байланысты бола бермейді. Көптеген адамдарда осындай белгілер аллергиялық ринит кезінде де кездеседі. Бастапқы кезеңдерде екеуінің белгілері: түшкіру, мұрыннан ағатын бөлінділер, шаршағыштық шынында да ұқсас болатыны жағдайды қиындатады.

Сол себепті өзіне-өзі қате диагноз қойып алу жиі кездеседі. Адам өзін үйдегі әдістерді қолданып немесе вирусқа қарсы дәрілер қабылдап тұмаудан емдей бастайды. Алайда шын мәнінде себеп — инфекцияда емес, ағзаның аллергенге берген иммундық жауабы болып шығады. Нәтижесінде уақыт жоғалады, ал жеңілдік сезілмейді.

Бұл екі жағдайды ажырату дұрыс ем таңдау үшін ғана емес, асқынулардың алдын алу үшін де өте маңызды. Бақылаусыз қалған аллергиялық ринит созылмалы түрге өтіп, бронхиалды астмаға әкелуі мүмкін. Ал толық жазылмаған тұмау мұрын қосалқы қуыстарының қабынуына немесе төменгі тыныс жолдарының ауруларына әкеп соқтырады.

Аллергиялық ринит дегеніміз не

Аллергиялық ринит — бұл мұрынның шырышты қабығының созылмалы қабынуы, ол аллергенге жауап ретінде дамиды. Оның себебі тұмаудағыдай вирустық инфекция емес, иммундық жүйенің жұмысының ерекшелігі болып табылады.

Ағза өсімдік тозаңымен, тұрмыстық кенелермен, жануарлардың жүнімен немесе басқа да тітіркендіргіштермен кездескенде кейбір адамдарда гиперсезімталдық реакциясы пайда болады. Иммундық жүйе бұл заттарды қауіп ретінде қабылдап, антиденелер бөле бастайды. Соның салдарынан гистамин және қабыну медиаторлары бөлінеді, дәл осы заттар негізгі белгілерді туындатады: мұрынның шырышты қабатының ісінуі, тоқтаусыз түшкіру, мол сулы бөлінділердің ағуы.

Аллергиялық ринит екі түрде өтуі мүмкін:

• маусымдық, өсімдіктер гүлдеген кезеңде пайда болады;
• жыл бойғы — аллергендермен (үй шаңы, зең, жануарлар) тұрақты байланыс нәтижесінде байқалады.

Бұл аурудың ерекшелігі ұзақ әрі қажытатын ағымында. Тұмау әдетте бір апта ішінде жазылса, аллергиялық ринит айлап сақталуы мүмкін, ол өмір сапасын төмендетіп, ұйқыны бұзады, жұмысқа қабілеттілікті азайтады, бас ауруын туындатады.

Тұмау дегеніміз не

Тұмау — бұл жедел респираторлық вирустық инфекциялардың (ЖРВИ) тұрмыстық атауы, оған риновирустар, аденовирустар, коронавирус және басқа қоздырғыштар жатады. Инфекция әдетте ауа-тамшылы жолмен беріледі және науқас адаммен байланыстан кейін бірнеше күн ішінде білінеді. Тұмау белгілері әдетте кенеттен пайда болады: тамақтың жыбырлауы, жалпы әлсіздік, дененің сынып ауыруы, дене қызуының көтерілуі.

Аурудың ағымы салыстырмалы түрде қысқа:

• алғашқы белгілер 1–2 күнде кенет пайда болып, тез күшейеді;
• 3–4 тәулікте симптомдар шегіне жетеді;
• әдетте бір аптаның соңына қарай жағдай жақсарады.

Жазылу біртіндеп жүреді, ал иммундық жүйе вируспен күрескен сайын белгілер жойылады.

Негізгі айырмашылық белгілері

Тұмау мен аллергиялық риниттің оларды ажыратуға көмектесетін бірқатар ерекшеліктері бар.

Аурудың басталуы

• Тұмау әдетте кенеттен басталады: әлсіздік, тамақтың жыбырлауы пайда болады, 1–2 күннен кейін мұрыннан су ағу және жөтел қосылады.
• Аллергиялық ринит аллергенмен байланысқаннан кейін бірден дамиды — белгілер бірнеше минуттың ішінде немесе бірнеше сағатта пайда болуы мүмкін.

Мұрыннан ағатын бөлінділер

• Тұмау кезінде бастапқыда бөлінділер мөлдір болады, бірақ бірнеше күннен кейін қоюланып, сарғыш немесе жасыл түске айналады.
• Аллергиялық ринитті қалай анықтауға болады? Шырыш әрқашан сулы әрі мол мөлшерде қалады.

Түшкіру және қышу

• Тұмауда түшкіру тек алғашқы күндері байқалады, қышу болмайды.
• Аллергияда көп мәрте түшкіру, мұрынның, кейде тамақ пен құлақтың қышуы тән.

Температура және жалпы жағдай

• Тұмау кезінде дене қызуының сәл көтерілуі немесе орташа деңгейде болуы мүмкін, сонымен қатар әлсіздік пен дененің сынып ауыруы қосылады.
• Аллергиялық ринитте әдетте қызу болмайды, бірақ тез шаршағыштық, зейіннің төмендеуі байқалады.

Ұзақтығы

• Тұмау орта есеппен 7–10 күнге созылып, өздігінен өтеді.
• Аллергиялық ринит аллерген бар кезде сақталады — бірнеше сағаттан айларға, тіпті жылдарға дейін жалғасуы мүмкін.

Қосымша белгілер

• Тұмау кезінде жөтел, тамақтың ауруы жиі кездеседі.
• Аллергияда көздің қызаруы, жас ағу, жарыққа сезімталдық байқалады.

Диагностика

Тек қана белгілерге қарап, тұмау мен аллергияны әрқашан ажырату мүмкін бола бермейді. Дәл диагноз қою үшін дәрігердің тексерісі және қажет болған жағдайда қосымша зерттеулер жүргізіледі.

Отоларинголог немесе аллерголог науқастың шағымдарын нақтылап, толық анамнез жинайды, белгілердің жиілігі мен ұзақтығына мән береді. Егер мұрынның бітелуі мен түшкіру жыл сайын бір мезгілде қайталанса немесе дене қызуының көтерілуінсіз бірнеше аптаға созылса — аллергияға күмәндануға негіз бар.

Диагнозды нақтылау үшін қолданылуы мүмкін әдістер:

• теріге жасалатын аллергиялық сынамалар;
• қандағы арнайы иммуноглобулиндер деңгейін анықтау;
• шырышты қабықтың жағдайын бағалау үшін эндоскопия немесе риноскопия.

Әсіресе балаларға ерекше көңіл бөлу қажет. Өйткені аллергиялық ринитті ұзаққа созылған тұмаумен жиі шатастырады. Күдікті белгілер: ұзақ уақыт бойы мұрыннан бөлінділер болса да қызудың болмауы, жиі түшкіру, көзден жас ағуы мен көздің қышуы. Мұндай жағдайда симптомдардың себебін дер кезінде анықтап, асқынулардың алдын алу үшін баланы міндетті түрде дәрігерге көрсету маңызды.

Емдеу тәсілдері

Бұл екі жағдайдың себептері әртүрлі болғандықтан, емдеу тактикасы да өзгеше.
Тұмау кезіндегі негізгі мақсат — науқастың жағдайын жеңілдетіп, ағзаға вируспен күресуге көмектесу. Әдетте тағайындалады:

• мол сұйықтық ішу және тынығу;
• мұрынды тұзды ерітінділермен шаю;
• дене қызуы 38 °C-тан асқанда қызу түсіретін дәрілерді қолдану;
• симптомдарды жеңілдететін дәрілер (мысалы, жөтелді немесе тамақ ауырсынуын басатын құралдар).

Антибиотиктерді тұмау кезінде қолданбайды, себебі олар вирустарға әсер етпейді.
Аллергиялық ринит дегеніміз не? Бұл аллергенге реакция. Сондықтан емдеудегі басты қағида — мүмкіндігінше аллергенмен байланысты болдырмау. Егер ол мүмкін болмаса, кешенді терапия қолданылады:

• гистаминге қарсы дәрілер — түшкіруді, қышуды және бөлінділерді азайтады;
• интраназальды кортикостероидты спрейлер — шырышты қабықтың ісінуін және қабынуын басады;
• барьерлік құралдар (целлюлоза немесе теңіз суы негізіндегі спрейлер) — шырышты қабықта қорғаныс қабатын қалыптастырып, аллергендердің енуін азайтады;
• кейбір жағдайларда — арнайы иммунотерапия (АСИТ), ол ағзаның аллергенге сезімталдығын төмендетуге бағытталған.

Тұмау әдетте өзі бір апта ішінде өтсе, аллергиялық ринит өздігінен жоғалмайды. Тиісті ем болмаса, оның белгілері айлап сақталып, өмір сапасын айтарлықтай төмендетеді. Сондықтан нақты диагноз қойылғаннан кейін аллергиялық ринитті қалай емдеу керегін дәрігер анықтап береді.