Ұзаққа созылған тұмау, ринит және синусит: белгілері мен алдын алу шаралары
Мұрын қуысы мен мұрын қосалқы қуыстарының қабыну аурулары көбінесе ұқсас келеді, бұл дәл диагноз қоюды қиындатады. Ринит пен синусит патологиялық процестің орналасуы бойынша ерекшеленеді: біріншісінде қабыну мұрын шырышты қабығымен шектелсе, екіншісінде — ауа жолдарына дейін таралады.
Синусит дегеніміз не?
Синусит — бұл бір немесе бірнеше мұрын қосалқы қуыстарының шырышты қабығының қабынуы. Қалыпты жағдайда мұрын қосалқы қуыстары — ауаға толы қуыстар, мұрын қуысымен тар өзектер арқылы жалғанады. Вирустық немесе аллергиялық процестер кезінде шырышты қабық ісініп, осы өзектер бітеледі, нәтижесінде желдетілу бұзылады. Шырыш жиналып, бактериялық инфекцияның қосылуына қолайлы анаэробты орта қалыптасады.
Синуситтің түрлері
Клиникалық тәжірибеде синуситтерді: орналасуы, аурудың ұзақтығы және қабыну сипаты бойынша жіктейді. Бұл дәрігерге процестің ауырлығын бағалап, дұрыс емдеу тәсілін таңдауға мүмкіндік береді.
Қабынудың орналасуына қарай:
- гайморит — жоғарғы жақ қуысының қабынуы;
- фронтальды синусит — маңдай қуыстарының қабынуы;
- этмоидит — торлы сүйектің қабынуы;
- сфеноидит — сына тәрізді қуыстың қабынуы.
Кейде бірнеше қуыс бірден зақымданатын комбинацияланған түрі кездеседі (пансинусит, полисинусит).
Аурудың ұзақтығына қарай:
- жедел синусит — 4 аптаға дейін;
- жеделдеу — 4 пен 12 апта аралығында;
- созылмалы синусит — 12 аптадан астам уақытқа созылады немесе жиі қайталанып отырады.
Ұзаққа созылған түрінде шырышты қабықта құрылымдық өзгерістер болады және мукоцилиарлық клиренс бұзылады.
Қабыну сипатына қарай:
- катаральды — ісіну мен серозды қабыну басым;
- іріңді — бактериялық инфекция қосылып, шырыш жиналады;
- полипозды — шырышты қабық шамадан тыс өсіп, полиптер түзіледі;
- аллергиялық — иммундық реакция нәтижесінде дамиды, көбіне ринитпен қатар жүреді.
Қай түрі болмасын, емі қуыстардың желдетілуін және дренажын қалпына келтіру, шырышты қабықтың ісінуін азайту және екіншілік инфекцияның алдын алуға негізделген.
Синуситтің белгілері
Синуситтің клиникалық көрінісі оның орналасуына, қабынудың ұзақтығы мен ауырлығына байланысты өзгереді, дегенмен, ерте кезеңнен-ақ ауруды тануға мүмкіндік беретін жалпы белгілер бар.
Мұрынның бітелуі — тұрақты, көбіне бір жақты; ал екі жақты зақымданғанда мұрынмен тыныс алу толық бұзылады.
Мұрыннан бөлінетін бөлінділер — шырышты немесе іріңді, бактериалды инфекция қосылса бөлінді сары-жасыл түске еніп, жағымсыз иіс пайда болады.
Бет аймағындағы ауырсыну мен қысым сезімі — басты алға қарай еңкейткенде немесе мұрын қосалқы қуыстарының үстінен басқанда күшейеді.
Бас ауруы — қабынған қуысқа байланысты маңдай, бет, көз айналасы немесе шүйде тұсында байқалады.
Иіс сезудің төмендеуі немесе жоғалуы — иіс сезу аймағының қабынуы мен ісінуінен болады.
Жалпы әлсіздік және субфебрилитет — ағзаның қабынуға жалпы жауабы.
Жедел бактериялық синуситтің дамығанын көрсететін белгілер:
- белгілердің 10 күннен астам уақыт бойы жақсармауы немесе уақытша жеңілдегеннен кейін қайта күшеюі;
- іріңді бөлінділер, беттегі айқын ауырсыну, дене қызуының 38 °C-тен жоғары көтерілуі;
- бір жақты зақымдану және бөліндінің өткір иісі.
Синуситтің себептері
Синусит мұрын қосалқы қуыстарының табиғи желдетілуі мен дренажының бұзылуынан дамиды. Себептері инфекциялық және инфекциялық емес болуы мүмкін. Көбінесе олар бірге әсер етеді.
Инфекциялық себептер
Жоғарғы тыныс жолдарының вирустық инфекциялары — ең жиі бастаушы себеп.
Бактериялық асқынулар — вирустық инфекциядан кейін қуыстарда шырыш жиналып, оттегі азайған кезде екіншілік түрде пайда болады. Негізгі қоздырғыштар: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.
Зеңдік флора — көбіне иммунитеті төмен науқастарда немесе антибиотиктерді ұзақ қолданғаннан кейін байқалады.
Инфекциялық емес факторлар
Мұрын қуысындағы анатомиялық аномалиялар — мұрын қалқасының қисаюы, мұрын қалқандарының ұлғаюы, мұрын өзектерінің туа біткен тарылуы шырыштың шығуын қиындатып, қабынуға әкеледі.
Аллергиялық реакциялар — шырышты қабықтың ұзаққа созылған ісінуіне және дренаждың бұзылуына себеп болады.
Жарақаттар мен хирургиялық араласулар — қуыс қабырғаларының немесе өзектерінің зақымдануы қалыпты ауа және шырыш айналымын бұзады.
Тіс инфекциялары — жоғарғы жақ тістерінен қабынуы гаймор қуысына тарағанда одонтогендік гайморит дамиды.
Иммундық және жалпы ағзалық факторлар — жалпы төзімділіктің төмендеуі, эндокриндік бұзылыстар, мұрын-жұтқыншақтағы созылмалы инфекциялар.
Құрғақ ауа, шаң, түтін және химиялық тітіркендіргіштермен ұзақ тыныс алу мұрынның кірпікшелі эпителийінің қызметін бұзып, шырыштың табиғи тазаруын қиындатады және патогендердің жабысып қалуына мүмкіндік береді.
Ринит дегеніміз не?
Ринит — бұл мұрын қуысының шырышты қабығының қабынуы, ол жеке ауру ретінде де, басқа патологиялық процестердің белгісі ретінде де дамуы мүмкін.
Мұрынның шырышты қабығы маңызды қорғаныш және иммундық қызмет атқарады, ол тыныс алған ауаны жылытып, ылғалдандырады және шаң-тозаң мен микроорганизмдерді ұстап қалады. Ринит дегеніміз не? Бұл кезде аталған процесстер бұзылып, мұрын бітелуі, түшкіру және иіс сезудің төмендеуімен көрініс береді.
Риниттің түрлері
Риниттің жіктелуі оның ағымының ұзақтығына, қабынудың түріне және механизміне қарай негізделеді.
Ағымына қарай:
- жедел ринит — көбіне вирустық сипатта, кенеттен басталып, түшкірумен, мол мөлшердегі шырышты бөлінділермен және тыныс алудың қиындауымен жүреді.
- созылмалы ринит — жиі қайталанған қабынулардың немесе ұзақ уақыттық тітіркенудің салдарынан дамиды, мұрын үнемі бітеліп, шырышты қабық қалыңдайды, иіс сезу төмендейді.
Риниттің даму механизмі бойыншатүрлері:
- инфекциялық — вирустармен, бактериялармен немесе сирек жағдайда зеңдермен шақырылады;
- аллергиялық — шаңға, тозаңға, жануар жүніне, зеңге жоғары сезімталдық нәтижесі, көбіне маусымдық сипатта болады;
- вазомоторлық — қан тамырларының тонусының бұзылуына және шырышы қабықтың тітіркендіргіштерге (температура, иіс, стресс) реакциясымен байланысты.
- медикаментозды — тамыр тарылтатын тамшыларды ұзақ уақыт қолданудан пайда болады.
- атрофиялық — шырышты қабықтың жұқаруы, құрғауы және қабыршақтардың түзілуімен сипатталады, көбіне микроэлементтердің жетіспеушілігі мен ұзақ қабыну фонында дамиды.
Ринитті емдеу түріне байланысты таңдалады және міндетті түрде дәрігердің бақылауымен жүргізіледі.
Риниттің белгілері
Белгілер аурудың себебіне және түріне қарай өзгереді, бірақ ринит әдетте әртүрлі сатыларымен байланысты типтік динамикаға ие.
Тітіркену сатысы. Кенттен басталады, мұрынның құрғауы, қышуы, күйдіру және қышу сезімі, жиі түшкіру байқалады.
Серозды бөлінділер сатысы. 1–2 күннен кейін мөлдір шырышты бөлінділер пайда болып, тыныс алу қиындайды, мұрын ішінде қысым сезімі және иіс сезудің төмендеуі байқалады.
Қалпына келу сатысы. Шырыш мөлшері азаяды, тыныс біртіндеп қалыпқа келеді, бірақ егер жағдай қолайсыз болса, процесс созылмалы түрге өтуі мүмкін.
Балалар мен егде жастағы науқастарда ринит белгілері жиі ұйқының бұзылуымен, бас ауруымен, ашушаңдықпен және тәбеттің төмендеуімен қатар жүреді, бұның бәрі мұрын арқылы тыныс алудың қиындауына байланысты.
Риниттің себептері
Ринитті тудыратын негізгі факторлар инфекциялық және инфекциялық емес болып бөлінеді. Аурудың себебіне байланысты ем түзетіліп отырады.
Инфекциялық:
- вирустық ЖРВИ (риновирус, коронавирус, аденовирус);
- жергілікті иммунитеттің әлсіреуі салдарынан дамитын бактериялық асқынулар;
- созылмалы қабыну кезіндегі зеңдік флора.
Инфекциялық емес:
- жедел аллергиялық реакциялар;
- ұзақ уақыт бойы шаң, түтін, өткір иістердің әсер етуі;
- гормондық және вегетативтік жүйе бұзылыстары;
- мұрын қуысының анатомиялық ақаулары;
- тамыр тарылтатын тамшыларды шамадан тыс қолдану.
Ринит жеке ауру ретінде де дамуы мүмкін немесе синусит, аденоидит сияқты патологиялармен қатар жүруі ықтимал.
Ринит пен синусит бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ қабынудың тереңдігі және емдеу тәсілдерімен ерекшеленеді. Уақытылы диагностика мен мұрынның шырышты қабығының қалыпты қызметін сақтау жоғарғы тыныс жолдарының терең қабынулары мен асқынулардың алдын алудың басты шарты.